یاقوت کبود /Sapphire

نام یاقوت کبود برگرفته از واژه یونانی (Sappheiros) به معنی آبی می باشد. این کانی در واقع یک اکسید آلومینیوم است که در سنگ های دگرگونی و آذرینی مانند سینیت های نفلین دار به صورت کریستال های تریگونال یافت می شوند. یاقوت کبود با سختی بالا و رنگ خیره کننده اش همواره در طول تاریخ جزء سنگ های محبوب و با ارزش بشمار می آمده است. این کانی یک عضو از خانواده کوروندوم است و به نام یاقوت کبود شهر دارد؛ البته تمامی کوروندوم هایی که رنگی به جزء رنگ قرمز دارند، تحت عنوان سفایر (Sapphire) شناخته می شوند. اما در این قسمت صرفاً یاقوت کبود را بررسی می کنیم. یاقوت کبود جزء گوهرهای گران بها محسوب می شود. از این روبرای ارزش گذاری آن ۴ فاکتور مهم هم یعنی رنگ (Color) / (شفافیت Clarity) / برش (Cut) / وزن (Carat Weight) را مد نظر قرار می دهند.

رنگ Color :
یاقوت کبود به دلیل داشتن عنصر آهن و تیتانیوم در طبیعت با رنگ های آبی تیره و آبی متمایل به بنفش دیده می شود. در بین رنگ های یاقوت کبود، یاقوت های کبود کشمیر با رنگ آبی متمایل به بنفش با ارزش ترین نوع یاقوت کبود محسوب می شود. اما به طور کلی رنگ مهم ترین معیار در ارزش گذاری سنگ های رنگی و یاقوت ها بشمار می آید.

پاکی Clarity :
پاکی گوهرها ارتباط مستقیم با یک سری ناخالصی های درونی و بیرونی آن ها دارد و در ارزش گذاری گوهرها نقش بسزایی دارد. زیرا وجود ناخالصی ها بر شفافیت، رنگ و دوام گوهرها تأثیر منفی ایجاد می کند. البته یکی از بهترین و سریع ترین روش ها برای تشخیص گوهرهای طبیعی از مصنوعی وجود ناخالصی ها درون گوهر می باشد. از این رو شناخت انواع ناخالصی ها منجر به تشخیص دقیق تر گوهرها می شود. در قسمت پایین به تعدادی از ناخالصی های رایج در یاقوت کبود اشاره شده:

١- کریستال (Crystal) :
کانی هایی مانند پیریت، منگنیت، کلسیت، گارنت، بومیت، آپاتیت، اسپینل و زیرکون به صورت کریستال در سنگ دیده می شوند.

۲- نیدل ها (Needle) :
یک سری ناخالصی به صورت سوزن یا میله باریک و کشیده از جنس روتیل سیلک در سنگ دیده می شود و به حالت ابریشمی ظاهر می شود و برخی از آن ها تحت عنوان پدیده شناخته می شوند.

۳- رنگ ناحیه ای (Color Zoning) :
رنگ قسمت هایی از سنگ با دیگر قسمت ها متفاوت است در اصطلاحاً سیر و باز می باشد.

۴- باندها با نوارهای رنگی (Color Banding) :
از رایج ترین ناخالصی در یاقوت های کبود محسوب می شود و به صورت باندها و نوارهای رنگی در سنگ دیده می شود.

۵- پارتینگ (Parting) :
یک نوع شکستگی که به صورت پله پله ای در سنگ به وجود می آید.

۶- ناخالصی های مایع (Liquid Inclusions) :
در این ناخالصی قطرات مایع در ترک ها به صورت اثر انگشت (Liquid Fingerprint) دیده می شوند.

بهینه سازی :
به دلیل ارزش بالای یاقوت کبود سعی می کنند کیفیت آن ها را بالا ببرند، به همین دلیل بر روی یاقوت ها فرآیندی انجام می دهند تا کیفیت رنگ، شفافیت و دوام آن را افزایش دهند. البته بیشتر پایه و اساس فرآیندهای به کار رفته در یاقوت ها حرارت می باشد. در قسمت پایین به تعدادی از آن ها اشاره شده :

١- حرارت دادن (Heat) :
در این فرآیند سنگ ها را حرارت می دهند تا کریستال های داخل آن ها در سنگ محو یا کمرنگ شود.

۲- کاهش رنگ ناحیه ای (Color Zoning) :
در این روش یاقوت های کبود تیره که دارای Color Zoning هستند را حرارت می دهند تا شدت وضوح آنان کاهش یابد.

۳- توسعه روتیل سیلک :
در این روش عنصر تیتانیوم را در مجاورت با یاقوت های کبود قرار می دهند و تا دمای ١۳٠٠تا ١٩٠٠درجه سانتیگراد حرارت می دهند، در طی ١١۴روز به آرامی آن را سرد می کنند، در پایان یاقوت های کبودی با پدیده Star خواهیم داشت.

۴- برداشتن روتیل سیلک :
در مواردی وجود روتیل سیلک ها در سنگ موجب آلوده کردن سنگ می شود و در نتیجه از شفافیت سنگ کاسته می شود. از این رو به وسیله حرارت دادن سعی می کنند ناخالصی های روتیل سیلک را در کانی محلول و محو کنند.

۵- نفوذ سطحی (Surface Diffusion) :
در این فرآیند سنگ را تا اندازه ایی حرارت می دهند، تا کمی ذوب شود و سپس عنصر تیتانیوم را در مجاورت با آن قرار می دهند. تیتانیوم به صورت سطحی در سنگ نفوذ کرده و موجب آبی تر شدن سنگ می شود. در صورتی که تیتانیوم زیاد شود پدیده Star در سنگ دیده می شود.

۶- پر کردن :
طی این فرآیند ترک ها و شکستگی های موجود در درون سنگ ها را به وسیله شیشه پر می کنند.

٧- امواج رادیویی (Iradirtion) :
در این روش یاقوت ها را به وسیله امواج رادیویی رنگ می کنند که البته رنگشان پایدار نیست.

پدیده ها Phenomena :
پدیده (Chatoyancy) که بیشتر به نام چشم گربه ایی (Cats – Eye) نامیده می شود،در اثر انعکاس ناخالصی های درون سنگ که به صورت فیبری یا سوزنی در یک جهت هستند می باشد. البته برای دیدن پدیده باید سنگ به صورت قپه ای (Cabochon) تراشیده شود.
پدیده استریزم (Asterism) در صورتی که سنگ ناخالصی های ظریف به شکل سوزنی یا میله های باریک و کشیده از جنس روتیل سیلک داشته باشد و این ناخالصی ها همدیگر را در زاویه های ١۲٠تا ۶٠درجه قطع کنند، در اثر انعکاس این نوع ناخالصی ها می توان شاهد پدیده استریزم بود، که به صورت ستاره ای با ۶تا ١۲شعاع نوک تیزمی باشد.

منابع Sources :
یاقوت کبود به دلیل زیاد تر بودن عنصر رنگ دهنده اش در طبیعت نسبت به یاقوت سرخ فراوان تر یافت می باشد. این گوهر زیبا در کشورهای هندوستان، برمه، تایلند، سری لانکا، استرالیا، تانزانیا، ماداگاسکار و آمریکای شمالی یافت می شود.